وسواس فکری و عملی باعث میشود فرد به صورت مداوم، رفتار‌ها و افکار وسواسی و نگران‌کننده را تجربه کند. انواع OCD شامل ترس از آلودگی، ترس از آسیب رساندن به دیگران، نظم دادن و چیدمان‌اشیا به روشهای خاص و افکار تهاجمی است. علائم این اختلال را میتوان با درمان‌های اختصاصی کاهش داد. درمان وسواس با روشهای مختلف امکان پذیر است.
به منظور تشخیص این عارضه، فرد باید دارای رفتار یا افکار وسواسی باشد. علاوه بر این، علائم فرد باید باعث ناراحتی و بروز مشکلات قابل توجه شوند. افکار وسواسی را میتوان به صورت پایدار، ناخواسته و آزاردهنده در نظر گرفت. اجتناب یا متوقف کردن افکار وسواسی تقریباً غیرممکن است.
اجتناب و متوقف کردن این افکار میتواند منجر به بروز ترس، ناراحتی و اضطراب شود. محتوای افکار وسواسی میتواند شامل هر چیزی باشد. در عین حال کنترل افکار وسواسی تقریباً غیرممکن است. معمولاً فرد دارای اختلال وسواس، سایر اختلالات از قبیل سندرم تورت، افسردگی اساسی، اضطراب اجتماعی و بیش فعالی را نیز تجربه میکند.
رفتارهای وسواسی اقداماتی هستند که بیمار برای کاهش ناراحتی ناشی از افکار وسواسگونه، متوقف کردن افکار یا پیشگیری از بروز اتفاق بد انجام می‌دهد. معمولاً هیچگونه رابطه منطقی بین رفتار و افکار وجود ندارد؛ اما گاهی اوقات این دو مورد با هم مرتبط هستند. به عنوان مثال، زمانی که فردی که از میکروب می‌ترسد، دست‌های خود را به اجبار می‌شوید.
کسی که مبتلا به OCD است، احتمالاً برای مدیریت علائم و داشتن یک زندگی عادی تلاش میکند. کنترل و مدیریت افکار و رفتارهای وسواسی میتواند نیاز به صرف زمان زیادی داشته باشد. با این حال، افراد دارای افکار و رفتار وسواسی، می‌توانند به درمان این اختلال امید داشته باشند.
بسیاری از افراد مبتلا به OCD، به ویژه آن‌هایی که علائم و اختلالات شدید دارند، می‌توانند تحت درمان قرار بگیرند. بیمار میتواند روی نحوه مدیریت علائم تمرکز کند و علائم رفتاری خود را زیر نظر درمانگر بهبود ببخشد. فرد بعد از شروع پروسه درمان میتواند یاد بگیرد که با موفقیت علائم را مدیریت کند و عملکرد بهتری داشته باشد. OCDیک بیماری بسیار جدی است و باعث اختلال در عملکرد و ناراحتی فرد میشود.
صرف نظر از انواع افکار یا رفتار‌هایی که این بیماری ایجاد میکند، وسواس قابل درمان و مدیریت است. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی شامل یادگیری مهارتهای ذهن آگاهی برای مقابله با پریشانی ناشی از افکار وسواسی است. سایر روشهای درمانی از قبیل روان پویشی، دارودرمانی و نوروفیدبک برای بهبود علائم اختلال وسواس کاربردی هستند.
انواع وسواس
وسواس میتواند ناشی از استرس و اضطراب باشد. اختلال وسواس، دارای انواع مختلفی است. هر یک از انواع وسواس با علائمی همراه هستند. انواع وسواس عبارتند از:
وسواس فکری
وسواس فکری به معنی تمایلات، افکار یا تصورات مزاحم و ناخواسته است که باعث آزار و رنجش افراد می‌شوند. فرد وسواسی تلاش میکند این تصوران و افکار را انکار یا سرکوب کند. به عبارت دیگر، فرد خود را مشغول انجام اعمال وسواسی میکند. هر فردی که این علائم را به صورت مکرر تجربه کند، احتمالاً دچار وسواس فکری شده است.
اغلب ما هر از گاهی افکار مزاحم داریم، اما افکار وسواسی شدیدتر هستند. این افکار ممکن است باعث ناراحتی شوند و روی بر بسیاری از جنبه‌های زندگی تأثیر بگذارند. تقریباً همه افراد، افکار شدید و تکرار شونده را در مورد باز و بسته بودن درب خانه و ماشین تجربه کرده‌اند. اما، برای برخی افراد، این اتفاقات موقتی نیستند. در مقابل، افکار وسواسی، پایدار و فراگیر هستند.
این افکار، تخیلات یا تمایلاتی هستند که معمولاً ناخواسته و ناراحت‌کننده میباشند. اگر شما هم این علائم را دارید، احتمالاً وسواس فکری و عملی را تجربه می‌کنید. در هر صورت، این شرایط قابل مدیریت و درمان هستند و علائم تسکین پیدا می‌کنند. برخی از افکار وسواسی عبارتند از:
- نگرانی در مورد آسیب دیدن خود یا سایر افراد
- سوء ظن به خیانت شریک زندگی بدون هیچ دلیلی
- نگرانی در مورد میکروب‌ها و آلودگی‌های بدن
- شمارش پله‌ها، اعداد و…
- ترس دست زدن به دستگیره‌های درب منزل
وسواس فکری عملی
اختلال وسواس عملی باعث تکرار اعمال ناخواسته میشود. فرد دارای این اختلال، بار‌ها و بار‌ها یک کار را انجام می‌دهد. همه دارای عادتها یا افکاری هستند که گاهی اوقات تکرار می‌شوند. اما افراد مبتلا به OCD دارای نشانه‌های زیر هستند:
- حداقل یک ساعت در روز وقت اعمال وسواسی را انجام می‌دهند.
- اعمال آن‌ها خارج از کنترل هستند.
- اعمال وسواسی لذت بخش نیستند.
- این اعمال در کار و زندگی اجتماعی آن‌ها تداخل ایجاد میکند.
علل وسواس (فکری یا عملی)
دلیل بروز اختلال وسواس هنوز به صورت کامل مشخص نشده است. اما متخصصان بر این باور هستند که برخی از عوامل محیطی و ژنتیکی می‌توانند منجر به بروز وسواس شوند. در کل، علل ابتلای فرد به وسواس فکری و عملی عبارتند از:
- استرس یا تروما
استرس و اضطراب بیش از اندازه در محیطهای مختلف مانند مدرسه، خانه، محل کار و …. میتواند باعث افزایش خطر ابتلا به وسواس شود یا علائم را تشدید کند.
- شخصیت
بعضی از ویژگی‌های شخصیتی مانند مسئولیتپذیری زیاد و کمال گرایی ممکن است در بروز OCD نقش داشته باشد.
- تجارب دوران کودکی
تجارب آسیب‌زا در دوران کودکی مانند بی‌توجهی بیش از حد، شانس ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهند.
- آسیب تروماتیک مغز
طبق تحقیقات صورت گرفته، علائم OCD ممکن است برای بعد از آسیب و ضربه به سر بروز پیدا کند.
- ژنتیک
ابتلای اعضای خانواده فرد مانند خواهر و برادر به وسواس باعث بروز این اختلال در وی میشود.
- ابتلا به عفونت در کودکی
ابتلای فرد به عفونت استرپتوکوک در دوران کودکی باعث بروز وسواس در بزرگسالی میشود.
- عدم تعادل سروتونین در مغز
در صورتی که میزان سروتونین در مغز تعادل نداشته باشد، فرد دچار علائم وسواس فکری و عملی میشود.
نشانه‌ها و علایم اختلال وسواس (OCD)
فرد دارای اختلال وسواس فکری و عملی ممکن است که علائمی را تجربه کند. این علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ترس از کثیف شدن با لمس اجسام
- شک داشتن درباره باز و بسته بودن شیر گاز
- افکار جنسی مزاحم
- انجام کار‌های غیرمنطقی و تکراری
- توجه خیلی زیاد به نظم
- تماس زیاد با دوستان و اعضاء خانواده و نگرانی درباره سلامت آن‌ها
- شستشو مکرر دست‌ها
- تکرار و شمردن اعداد و کلمات بی‌ربط
- ترس از آسیب
- تقارن و کمال گرایی
- افکار تابو
- جمع آوری یا احتکار
OCD می تواند تأثیرات جبران ناپذیری بر زندگی یک فرد داشته باشد
اختلال وسواسی-جبری ساعات مدیدی از زندگی روزمره را به خود اختصاص می دهد و نتیجتا، موجب بروز اختلال در روابط خانوادگی و اجتماعی فرد می شود. تأثیر منفی این اختلال بر تحصیل و اشتغال افراد نیز روشن است. با شدت گرفتن علائم OCD در افراد، «اجتناب» از انجام اعمالی که تحت عنوان وسواس شناخته می شود عملا غیر ممکن می گردد. در مقابل فرد، از هر اقدامی که باعث برانگیخته شدن حس ترس و وسواس در او شود اجتناب می کند.
OCD در حالت شدیدتر خود، می تواند انجام فعالیت های روزمره و حیاتی همچون خوردن، نوشیدن، خرید کردن یا مطالعه را برای افراد دشوار سازد. برخی از افراد ممکن است خانه نشینی را ترجیح دهند. OCD اغلب با افسردگی و سایر اختلالات اضطرابی از جمله اضطراب اجتماعی، اختلال هراس و اضطراب جدایی ترکیب می شود. افراد مبتلا به وسواس، اغلب به شدت از علائم خود خجالت می کشند و تلاش زیادی برای پنهان کردن آن ها انجام می دهند.
چه مواردی را باید در مصرف داروهای OCD در نظر گرفت؟
انتخاب دارو جهت درمان وسواس
به طور کلی، هدف از دارو درمانی، کنترل موثر علائم بیماری با کمترین دوز ممکن دارو است. در ابتدای درمان بسیار عادی است که پزشک قبل از یافتن دارویی که بهترین تاثیر و کمترین عوارض را بر روی بیمار دارد، چندین دارو تجویز کند. پهمچنین ممکن است پزشک بیش از یک دارو برای مدیریت موثر علائم توصیه کند. ممکن است هفته ها تا ماه ها پس از شروع مصرف دارو متوجه بهبود علائم نشوید اما باید به مصرف منظم داروهای تجویز شده مبادرت ورزید.
اثرات جانبی درمان وسواس
همه دارو های روان پزشکی دارای عوارض جانبی بالقوه هستند. در مورد عوارض جانبی احتمالی و هرگونه نظارتی که هنگام مصرف داروهای روانپزشکی مورد نیاز است را به پزشک خود اطلاع دهید و در صورت تجربه عوارض جانبی نگران کننده، بدون هیچ تعللی به پزشک را مطلع سازید.
خطر خودکشی
اکثر داروهای ضد افسردگی به طور کلی بی خطر هستند، اما FDA الزام می کند که همه داروهای ضد افسردگی سرسخت ترین هشدارهای جعبه سیاه را برای نسخه های پزشکی داشته باشند. در برخی موارد، افکار مربوط به خودکشی در کودکان، نوجوانان و جوانان زیر 25 سال در هنگام مصرف دارو های ضد افسردگی، به ویژه در چند هفته اول و پس از شروع یا زمانی که دوز آن تغییر می کند، افزایش یابد. اگر افکار خودکشی به سراغتان آمد، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا کمک اورژانسی دریافت کنید. به خاطر داشته باشید که دارو های ضد افسردگی با بهبود بخشیدن به خلق و خوی، می توانند در دراز مدت احتمال بروز افکار خودکشی و در نتیجه اقدام به خودکشی را به حداقل برسانند.
تداخل با سایر داروها
هنگام مصرف داروی ضد افسردگی، سایر داروهای تجویزی یا بدون نسخه، گیاهان دارویی یا سایر مکمل هایی که مصرف می کنید را به پزشک خود اطلاع دهید. برخی از داروهای ضد افسردگی وقتی با برخی داروهای دیگر یا مکمل‌های گیاهی ترکیب می شوند، می توانند اثربخشی داروها را کاهش دهند و حتی در مواردی واکنش های خطرناکی نیز ایجاد کنند.
قطع داروهای ضد افسردگی در درمان وسواس
دارو های ضد افسردگی، در دسته داروهای اعتیاد آور دسته بندی نمی شوند، اما گاهی اوقات وابستگی فیزیکی (که با اعتیاد متفاوت است) ممکن است رخ دهد. بنابراین توقف ناگهانی درمان یا از دست دادن چندین دوز می تواند باعث بروز علائمی شبیه به ترک گردد که گاهی به آن «سندرم ترک» نیز می گویند. بدون مشورت با پزشک، مصرف دارو را قطع نکنید، حتی اگر احساس بهتری داشته باشد هم – ممکن است علائم OCD عود کند. برای کاهش تدریجی و ایمن دوز خود با پزشک مربوطه همکاری کنید.
روان درمانی وسواس فکری و عملی
امروزه از روشهای درمانی مختلف برای کاهش علائم یا درمان وسواس استفاده میشود. روان درمانی را میتوان جزو مؤثرترین رویکرد‌ها برای درمان وسواس فکری و عملی در نظر گرفت. در این روش از تکنیک‌هایی استفاده میشود که با استفاده از آن‌ها علائم بیمار بهبود پیدا میکند. رویکرد‌های قابل استفاده در روان درمانی عبارتند از:
درمان روان‌پویشی
از روشهای درمانی برای بهبود علائم وسواس فکری و عملی، روان پویشی است. روش درمانی روان پویشی، با هدف حل تعارض های درونی افراد انجام میشود. در واقع، با استفاده از این روش، تعارضات درونی شناسایی می‌شوند که به طرز ناهوشیار منجر به بروز وسواس در فرد می‌شوند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری، از کاربردی‌ترین روش‌ها برای درمان انواع اختلال مختلف است. از این روش برای درمان وسواس استفاده میشود. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی شامل یادگیری مهارت های ذهن آگاهی برای مقابله با پریشانی ناشی از افکار وسواسی است. متخصصان برای درمان وسواس فکری و عملی از درمان CBT در کنار سایر روش‌ها استفاده می‌کنند. این درمان ممکن است که کمی هزینه بر باشد. بنابراین، قبل از شروع پروسه درمان با روش شناختی رفتاری به هزینه و اثربخشی این روش توجه داشته باشید.
مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)
اختلال وسواس را میتوان با روشهای درمانی از قبیل روش مواجهه و جلوگیری از پاسخ یا ERP درمان کرد. در این روش، فرد میتواند از طریق مواجهه‌سازی، رفتارهای وسواسی خود را به حداقل برساند. در این روش درمانی، فرد با به چالش کشیدن الگوی اختلال وسواس، سعی در کنترل این اختلال دارد. البته، قبل از شروع پروسه درمان با این روش باید علت بروز وسواس مشخص شود.
در صورت عدم تشخیص دقیق علت بروز اختلال وسواس، این روش درمانی اثربخشی نخواهد داشت. متخصصان با ترکیب روشهای روان پویشی، شناختی و مواجهه و جلوگیری از پاسخ سعی می‌کنند که علائم وسواس را کاهش دهند. به منظور نتیجه‌گیری بهتر از روشهای درمانی، ارتباط درمانگر و مراجع و همکاری آن‌ها با یکدیگر لازم است. در این روش درمانی، اقدامات زیر صورت میگیرد:
- یادگیری مهارتهای مقابلهای
- افزایش تحمل پریشانی
- قرار گرفتن تدریجی در معرض محرک
هیپنوتیزم درمانی
هیپنوتیزم درمانی، یکی از روشهای درمان اختلال وسواس محسوب میشود. میزان اثربخشی این روش برای درمان وسواس به شدت اختلال و علائم آن بستگی دارد. برای درمان اختلال وسواس میتوان از ترکیب روش‌هایی مانند روان پویشی، هیپنوتیزم و درمان شناختی رفتاری استفاده کرد. با هیپنوتیزم، واکنش فرد در برابر اضطراب و استرس تغییر پیدا میکند و مغز دوباره پردازش میشود. اما این روش درمانی مانند سایر روش‌ها از قبیل نوروفیدبک برای بهبود علائم وسواس مؤثر نیست.
هیپنوتیزم درمانی به فرد کمک میکند که افکار ناخودآگاه خود را تحت کنترل قرار دهد. افکار ناخودآگاه به همان افکاری اطلاق میشود که کنترل آن‌ها از آگاهی فرد خارج است. از مزایای هیپنوتیزم درمانی برای درمان علائم وسواس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزادسازی ذهن از افکار آزاردهنده
- کنترل افکار مزاحم
- کمک به افزایش میزان آرامش در فرد
درمان وسواس فکری با دارو درمانی
اختلال وسواس فکری را میتوان با مصرف دارو درمان کرد. البته، در کنار دارودرمانی از سایر روش‌ها مانند روان پویشی نیز استفاده میشود. ترکیب این درمان‌ها با بهبود وسواس علائم همراه هستند. در صورتی که این اختلال به دلیل مشکلات ژنتیکی رخ داده باشد، دارو درمانی میتواند روش مؤثری باشد.
از دارو‌هایی مانند دارو ضدافسردگی برای درمان این اختلال استفاده میشود. داروهای ضدافسردگی با تغییر میزان سروتونین، علائم وسواس را کاهش می‌دهند. داروهای آنتی سایکوتیک نیز جزو سایر داروهای کاربردی برای کاهش علائم وسواس محسوب می‌شوند. از بهترین داروها برای درمان وسواس فکری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- فلووکسامین
- پاروکستین
- سرترالین
- ریسپریدون
- کوتیتیاپین
- اولانزاپین
- کلومیپرامین
- آریپیپرازول
درمان وسواس با نوروفیدبک
نوروفیدبک، جزو جدیدترین روش‌ها برای درمان اختلال وسواس است. در درمان وسواس با نوروفیدبک، تغییراتی در امواج مغز رخ می‌دهد. در این روش درمانی با تغییر امواج و شرطی‌سازی، پروسه درمان صورت میگیرد. این روش هیچگونه عارضه‌ای به همراه ندارد. در درمان اختلال وسواس با نوروفیدبک، الگو‌های جدید به عنوان جایگزین الگو‌های رفتاری قبلی در نظر گرفته می‌شوند. باتوجه به شدت علائم، تعداد جلسات لازم برای درمان اختلال وسواس با نوروفیدبک متغیر است. به طور معمول، ۲ الی ۳ جلسه درمان در طول هفته لازم است.
نوروفیدبک، روشی مدرن محسوب میشود که فعالیت‌های مغز را با استفاده از EGG ثبت میکند. رفتارهای مغز با استفاده از این روش بررسی می‌شوند. در نوروفیدبک، الکترود‌هایی روی گوش و سر فرد وصل می‌شوند. سپس، پزشک الگوی مغزی فرد را با استفاده از الکترود‌ها به دست می‌آورد.
با تغییر این الگو‌ها، فکر و مغز بیمار تحت تأثیر قرار گرفته و پروسه درمان صورت میگیرد. بیماران حتماً باید در تمام جلسات درمان با نوروفیدبک شرکت کنند. اگر پروسه درمان به صورت کامل صورت نگیرد، روند بهبودی رخ نمی‌دهد. تعداد جلساتی که برای بیمار تعیین میشود به شدت وسواس بستگی دارد.
بهترین مرکز برای درمان وسواس
امروزه کلینیک‌های مختلفی در زمینه درمان اختلال وسواس فعالیت می‌کنند. نوین مشاوره، از مراکز فعال در تهران است که انواع خدمات از قبیل درمان وسواس را به مراجعین خود ارائه می‌دهد. در این مرکز، پروسه درمان اختلال وسواس با استفاده از رویکرد‌هایی مانند نوروفیدبک انجام میشود. درمان اختلال وسواس با نوروفیدبک میتواند علائم فرد را کاهش دهد.
این روش درمانی، غیر تهاجمی محسوب میشود. درمان وسواس فکری و عملی به روشهای مختلفی انجام میشود و نوروفیدبک، بهترین روشی است که عوارض جانبی ندارد. در این روش درمانی، الگو‌های ذهنی و فکری جدید و جایگزین توسط متخصص در ذهن فرد گنجانده می‌شوند. با گذشت چند جلسه درمان، فرد وسواسی رفتارهای قبل را تکرار نخواهد کرد.
افراد مبتلا به بیماری وسواس می‌توانند با مراجعه حضوری به کلینیک نوین مشاوره با روش نوروفیدبک به خوبی آشنا شوند. در صورتی که از اختلال وسواس رنج می‌برید، میتوانید برای درمان به کلینیک نوین مشاوره مراجعه کنید. در این کلینیک، درمان وسواس فکری با نوروفیدبک با دستگاه‌های پیشرفته و توسط متخصصین مجرب صورت میگیرد. پس، همین حالا، برای درمان اختلال وسواس فکری و عملی اقدام کنید. جهت تعیین وقت میتوانید با شمارههای درج شده در سایت ما نوین مشاوره تماس بگیرید و نوبت مشاوره دریافت کنید.
