درمان اضطراب
اضطراب یکی از احساسات طبیعی انسان است که در شرایط خاصی مانند امتحانات، مصاحبه‌های شغلی یا موقعیت‌های استرس‌زا به وجود می‌آید. اما زمانی که این احساس به طور مداوم و بدون دلیل خاصی وجود داشته باشد، می‌تواند به اختلال اضطراب تبدیل شود. در این مقاله به بررسی تعریف اضطراب، انواع اختلالات اضطرابی و روشهای درمان اضطراب خواهیم پرداخت.
اختلال اضطراب چیست؟ (anxiety disorder)
اضطراب عبارت است از یک حالت روانی یا برانگیختگی شدید که ویژگی‌های اصلی آن عبارتند از ترس، تردید و نگرانی مفرط.
در افرادی که به اختلال اضطراب مبتلا هستند:
- میزان ترس بسیار بیشتر از میزان تهدید یا خطر است. یعنی شدت ترس با شدت تهدید تناسب منطقی ندارد.
- افراد دایما خود را در حالت ترس و نگرانی می‌بینند، بدون آنکه علت آن مشخص باشد.
- ترس و نگرانی به طور مزمن وجود دارد و دائما فرد را رنج می‌دهد، تا جایی که نمی‌تواند زندگی روزمره خود را با حالت عادی پیش ببرد. این حالت ممکن است باعث شود که فرد نتواند شغل خود را حفظ کند، یا با دوستان، همسر، یا اعضای خانواده روابط طولانی داشته باشد.
همانطور که گفته شد، فرد زمانی رسما به یک اختلال اضطراب مبتلا می‌شود که اضطراب ذهنی به طور دائم حضور داشته باشدو به طور مرتب روی دهد، تا آنجا که زندگی عادی غیر ممکن باشد.
تفاوت ترس، اضطراب، وحشت زدگی
ترس(fear) در حضور یک تهدید که به آسانی قابل شناسایی است روی می‌دهد.
اضطراب (anxiety) یک احساس هراس یا خوف مبهم است که حتی بدون حضور هرگونه تهدیدی روی می‌دهد. اضطراب پراکنده، مبهم و فراگیر است.
وحشت‌زدگی (panic) عبارت است از افزایش ناگهانی و سریع یک اضطراب شدید و متمرکز که در عرض چند ثانیه به اوج می‌رسد و خودجوش است.
اضطراب خوب یا اضطراب بد
اگر هیچ گونه اضطرابی وجود نداشته باشد
- وقتی راننده جلویی یک دفعه روی ترمز می‌کوبید، واکنش شما چه خواهد بود؟
- بدون نگرانی درباره آینده، یک فرد کنکوری برای کنکورش تلاش می‌کرد؟
- بدون اضطراب، یک فرد بازاری، پولی برای پاس کردن موعد چکش، پس انداز می‌کرد؟
غیاب کامل اضطراب ممکن است کاری کند که فرد بدون آمادگی به مصاحبه شغلی خود برود و آن شغل رویایی را از دست بدهد.
اضطراب ما را آماده می‌کند به موقع عمل کنیم، بدن ما را در مواقع اورژانس بسیج می‌کند، درباره خطرات به ما هشدار می‌دهد. بنابراین بهتر است، از این که تا اندازه‌ای اضطراب داریم خوشحال باشیم.
اما اضطراب زمانی مشکل ساز می‌شود که:
- اضطراب بیش از حد طول بکشد یا به فراوانی روی دهد. اگر اکثر روزها و به مدت چند هفته اضطراب دارید، این وضعیت باید شما را نگران کند.
- در کاری که می‌خواهید انجام دهید، مزاحمت به وجود آید: اگر اضطراب شما را نصف شب بیدار می‌کند، باعث می‌شود سرکار پشت سر هم اشتباه کنید یا اجازه ندهد به جایی که دوست دارید بروید، اضطراب مزاحم محسوب می‌شود.
- سطح اضطراب با سطح واقعی خطر یا ریسک تناسب ندارد. اگر سر جلسه امتحان نشسته‌اید اما ذهن و بدنتان طوری آشفته است که انگار منتظر یک زلزله قریب الوقوع هستید می‌توان گفت اضطرابتان شورش را در آورده و باید برای آن کاری بکنید.
- سعی می‌کنید نگرانی‌های خود را کنترل کنید، اما آنها پشت سر هم و بی وقفه می‌آیند.
اضطراب یک واکنش طبیعی در برابر تنش‌ها و وضعیت‌های استرس‌زا است که تقریباً همه افراد در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. این واکنش اغلب به عنوان یک مکانیسم دفاعی برای مواجهه با خطر و تهدیدات در محیط شناخته می‌شود. امروزه روشهای گوناگون درمان اضطراب برای از بین بردن آن به روی کار آمده‌اند.
علت اضطراب چیست؟
اضطراب، یک واکنش طبیعی بدن ماست که وقتی حس می‌کنیم یک خطر یا چالش پیش رو داریم، اتفاق می‌افتد. این حس شبیه یک زنگ خطر است که مغز ما به صدا درمی‌آورد تا بگوید: «حواست باشه، شاید مشکلی پیش بیاد.»
- ترس از ناشناخته‌ها: وقتی نمی‌دانیم چه چیزی قرار است اتفاق بیفتد (مثل وقتی که در امتحان نتیجه‌ات معلوم نیست یا قرار است یک تصمیم مهم بگیریم)، مغز ما ممکن است واکنش نشان بدهد.
- ترس از ناشناخته‌ها یکی از دلایل اصلی اضطراب است و از تمایل ذاتی مغز انسان به پیش‌بینی و کنترل ناشی می‌شود. مغز ما به‌طور طبیعی برای مقابله با شرایط غیرقابل پیش‌بینی طراحی نشده است. وقتی با موقعیتی مواجه می‌شویم که اطلاعات کافی درباره آن نداریم یا نمی‌دانیم نتیجه آن چه خواهد شد، سیستم لیمبیک مغز (به‌ویژه آمیگدال) فعال می‌شود تا بدن را برای یک واکنش آماده کند. این فعال‌سازی باعث ایجاد احساس اضطراب می‌شود.
- فشار زیاد یا انتظارات بالا: وقتی حس می‌کنیم باید خیلی خوب عمل کنیم یا انتظارات دیگران را برآورده کنیم، اضطراب به سراغمان می‌آید.
وقتی با فشار زیاد مواجه می‌شویم، مغز تهدید بالقوه‌ای را احساس می‌کند و سیستم استرس بدن (HPA Axis) فعال می‌شود. این سیستم باعث ترشح هورمون‌هایی مثل کورتیزول و آدرنالین می‌شود که بدن را برای مقابله با چالش آماده می‌کند. اما اگر فشار دائمی باشد، سطح بالای این هورمون‌ها منجر به اضطراب مزمن می‌شود.
- خاطرات یا تجربیات بد: اگر در گذشته موقعیت سخت یا ترسناکی را تجربه کرده باشیم، مغز ما ممکن است دوباره همان حس را در موقعیت‌های مشابه به یاد بیاورد.
مثلاً اگر کسی در گذشته در موقعیتی خاص مانند سخنرانی، دچار ترس شدید شده باشد، مغز او آن موقعیت را به‌عنوان تهدید ثبت می‌کند و در مواجهه‌های بعدی، پاسخ اضطرابی فعال می‌شود.
آمیگدال، بخشی از مغز است که نقش کلیدی در پردازش احساسات و پاسخ به تهدیدها دارد. وقتی فرد با یک تجربه ناخوشایند یا ترسناک مواجه می‌شود، آمیگدال این خاطره را به‌عنوان “خطر” ثبت می‌کند. در آینده، اگر مغز با چیزی مواجه شود که شباهتی به آن تجربه دارد (حتی اگر خطر واقعی نباشد)، آمیگدال این خاطره را فعال کرده و پاسخ اضطرابی ایجاد می‌کند.
- عدم تعادل در بدن: گاهی هم دلیل اضطراب، تغییرات در سطح هورمون‌ها یا مواد شیمیایی مغز است که باعث می‌شود حس نگرانی شدیدتری داشته باشیم.
- برای مثال اضطراب با تغییر در مواد شیمیایی مغز، مثل سروتونین، نوراپی‌نفرین، و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) مرتبط است. GABA که یک ناقل عصبی بازدارنده است، نقش مهمی در آرامش ذهن دارد. کاهش سطح این ماده می‌تواند باعث حساسیت بیشتر مغز به استرس شود.
- ژن‌ها و وراثت: تحقیقات نشان داده‌اند که برخی افراد به دلیل ژنتیک، آمادگی بیشتری برای تجربه اضطراب دارند. ژن‌هایی که در تنظیم سروتونین یا عملکرد آمیگدال نقش دارند، ممکن است در این زمینه تأثیرگذار باشند.
- ساختار و عملکرد مغز: در افراد مبتلا به اضطراب، ممکن است آمیگدال بیش‌فعال باشد یا ارتباط آن با قشر پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex) که مسئول ارزیابی منطقی تهدیدهاست، مختل شود. این عدم تعادل باعث می‌شود افراد تهدیدها را بیش از حد واقعی درک کنند.
اضطراب بخشی طبیعی از زندگی است و گاهی حتی مفید است، چون به ما انگیزه می‌دهد یا ما را آماده می‌کند. اما اگر این حس مداوم باشد و زندگی‌مان را مختل کند، نیاز به بررسی و کمک حرفه‌ای دارد
تاثیرات اضطراب بر بدن
اضطراب می‌تواند، تأثیرات جسمانی متعددی داشته باشد و در سیستم‌های مختلف بدن تغییراتی ایجاد کند. برای پیشگیری از گسترش این اختلالات لازم است با راهکارهای درمان اضطراب آشنا شویم. در ادامه تأثیر این اختلال بر سیستم قلب و عروق، سیستم عصبی، سیستم گوارشی و سیستم ایمنی بدن را بررسی می‌کنیم.
سیستم قلب و عروق
اضطراب باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. سیستم عصبی در واکنش به تنش و استرس، فعال می‌گردد. این امر باعث افزایش فعالیت قلبی و عروقی می‌گردد و درمان اضطراب را طولانی‌تر می‌کند. این واکنش فیزیولوژیک به مدت کوتاهی ادامه می‌یابد یا در صورت استرس مداوم، به شکل مزمن تبدیل شود که می‌تواند، منجر به افزایش خطر برای بروز مشکلات قلبی و عروقی شود.
سیستم عصبی
اضطراب سیستم عصبی را نیز تحت تأثیر قرار داده و باعث تغییر در عملکرد آن می‌شود. سیستم عصبی سمپاتیک در مواجهه با استرس فعال می‌شود که می‌تواند باعث افزایش هوشیاری، بیقراری، بی‌خوابی و اختلالات در خواب گردد. همچنین، فرد مضطرب افزایش ترشح هورمون‌های استرسی مانند کورتیزول را تجربه می‌کند که ممکن است در بلندمدت به عوارضی مانند افزایش خطر بروز اختلالات روانی منجر شود. چنین افرادی، باید برای خلاصی از این جریانات به درمان اضطراب خود بپردازند.
سیستم گوارشی
استرس تأثیر مستقیم بر سیستم گوارشی دارد. ممکن است علائمی مانند سوزش معده، درد شکمی، اسهال یا یبوست، تغییر در رفلکس و عملکرد روده و حتی بی‌اشتهایی را تجربه کنید. این مسئله بر ترشح اسید معده و روند صحیح جریان خون درسیستم گوارش تأثیر منفی گذاشته و باعث اختلالات گوارشی می‌شود. با درمان اضطراب می‌توان از گسترش چنین مشکلاتی جلوگیری کرد.
سیستم ایمنی بدن
نتایج منفی سهل انگاری در درمان اضطراب بر سیستم ایمنی بدن نیز دور از انتظار نیست. استرس موجب کاهش عملکرد سیستم ایمنی شده و افزایش خطر بروز عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی را به همراه دارد. این پدیده باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن در مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی می‌شود.
آیا منظور از اضطراب همان اختلالات اضطرابی است؟
اضطراب به خودی خود یک واکنش طبیعی و ضروری در برابر تهدیدات و استرس‌های روزمره است. این واکنش به ما کمک می‌کند تا در مواجهه با وضعیت‌های ناشی از تهدیدات، تصمیم‌گیری کنیم و برای حفظ ایمنی و بقا اقدام نماییم. اما هنگامی که این پدیده به صورت غیرمعقول و غیرقابل کنترل بروز می‌کند، به اختلالات اضطرابی تبدیل می‌شود که نیاز به درمان اضطراب در چنین موقعیت‌هایی احساس می‌شود.
علائم حالات هیجانی شدید را بشناسید!
علائم حالات هیجانی شدید ممکن است بین افراد متفاوت باشد و به صورت‌های مختلفی بروز کنند. رایج‌ترین علائم حالت‌های هیجانی فراطبیعی عبارتند از:
- نشان‌دهنده حالت تپش قلب: افزایش ضربان قلب معمولاً نشان دهنده‌ی ایجاد حس ناراحتی و نگرانی است.
- تنگی نفس: حس تنگی نفس و مشکل در تنفس، نشانه‌ای از واکنش جسم به استرس است. فرد مضطرب ممکن است، نگرانی از عدم توانایی تنفس را تجربه کند.
- تعریق: تعریق بیش از حد یک علامت فیزیولوژیک از واکنش به استرس تشخیص داده می‌شود. این ممکن است شامل تعریق دست‌ها، پاها، صورت یا سر باشد که به طور عمومی نشانه‌ای از فعال شدن سیستم عصبی اتونوم در بدن است.
نشانه‌های روانی
نشانه‌های روانی با تنوع بسیاری ظاهر می‌شوند و در هر فردی به شکل‌ها و شدت‌های متفاوتی به چشم می‌خورند. برخی از نشانه‌های روانی شامل افسردگی، عدم تمرکز، تغییرات در الگوی خواب، عدم علاقه و انگیزه، ترس یا فوبیا، مشکلات خانوادگی و روابطی، تجربه خشم و عصبانیت بیش از حد، و تمایل به مصرف مواد مخدر است.
این نشانه‌ها ممکن است به صورت همزمان در یک فرد ظاهر شوند و کیفیت زندگی روزمره او را تغییر دهند. در صورت تجربه هر یک از این نشانه‌ها به صورت طولانی مدت، بهتر است به یک متخصص روانشناسی مراجعه کنید تا ارزیابی دقیقی از وضعیت شما انجام شود و مناسب‌ترین درمان اضطراب برای شما تعیین گردد.
نشانه‌های فیزیکی
نشانه‌های فیزیکی که همراه با مشکلات روانی ظاهر می‌شوند شامل کم شدن اشتها، دردهای بدن، خستگی و انرژی کم، تغییرات در وزن بدن و مشکلات پوستی هستند.
فرد ممکن است با تغییرات در الگوی خواب مانند خواب بیش از حد یا کمتر از حد مواجه شود. همچنین در بعضی موارد افراد دردهای موضعی و مفصلی را تجربه خواهند کنند. این نشانه‌های فیزیکی عموما همزمان با نشانه‌های روانی ظاهر می‌شوند و نشان دهنده وجود اختلالات روانی در فرد هستند.
روش تشخیص حالات هیجانی شدید
تشخیص حالات هیجانی شدید به کمک متخصصان روانشناسی و روانپزشکی انجام می‌شود. برای تشخیص این حالات، افراد می‌توانند به متخصص مراجعه نموده و به او درباره نشانه‌ها و علائمی که تجربه می‌کنند، گزارش دهند تا بیماری آنها به طور دقیق مشخص شود.
همچنین، از روشهای دیگری مانند پرسشنامه‌ها و مقابله با سناریوهای مختلف استفاده می‌شود تا نشانه‌ها و واکنش‌های هیجانی شخص سنجیده شود. برخی از ابزارهای تشخیصی مانند DSM-5 به متخصص کمک می‌کند بر اساس یک سری معیارها و شاخص‌ها، حالت هیجانی شخص را تشخیص دهد.
انواع اضطراب
اضطراب یک واکنش طبیعی به استرس است که در برخی افراد به صورت مزمن و با شدت بیش از حد ظاهر می‌شود. مدل‌های گوناگون این بیماری شامل عمومی، اجتماعی، فوبیک، ترس از جدایی، ناشی از اختلال وسواسی-اجباری و پسا‌تروماتیک است.
نگرانی مزمن
نگرانی مزمن یک نوع بیماری روانی است که در آن فرد بیش از حد نگران و مضطرب از موقعیت‌های روزمره و احتمال وقوع رخدادهای ناخواسته است. این نوع نگرانی می‌تواند، زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار داده و کیفیت زندگی را کاهش دهد. درمان اضطراب ناشی از این مورد باید در سریع‌ترین زمان انجام شود.
اضطراب عملکرد
این مدل واکنش مربوط به ترس و نگرانی در مورد عملکرد و اجرای وظایف روزمره است. فرد ممکن است از ناکارآمدی، عملکرد نامناسب و قضاوت دیگران در مورد عملکرد خود نگران باشد.
اضطراب صحبت در برابر جمع
شخص مضطربی که قرار است در جمعی از افراد صحبت کند، معمولا از بروز اتفاقاتی همچون ناکامی در صحبت و قضاوت دیگران درباره خود نگران است. این نگرانی باعث ظاهر شدن علائم اضطراب در وی خواهد گشت.
خجالتی و کمرویی
خجالتی و کمرویی نیز یک نوع استرس است که در آن فرد ترجیح می‌دهد در حالت کمرویی باشد و از توجه و نظرات دیگران فرار کند. این اختلال می‌تواند، موانعی را در روابط اجتماعی و ارتباطات فرد ایجاد کند.
حملات وحشت
حملات وحشت هم به نوبه خود یک شکل شدید از پریشانی است که با وقوع ناگهانی و بی‌مورد حملات شدید استرس و ترس همراه است. این حملات ممکن است با تنفس سریع، ضربان قلب سریع، عرق‌کردن، لرزش و علائم جسمی دیگر همراه باشد. بیمارانی که با این مدل تشویش ذهنی، دست و پنجه نرم می‌کنند، لازم است متخصصین حرفه‌ای را برای درمان اضطراب خود انتخاب نمایند.
نگرانی درباره سلامتی خود
نگرانی درباره سلامتی خود نیز ممکن است به عنوان یک نوع اختلال استرسی ظاهر شود. فرد ممکن است از بیماری‌ها، علائم جسمی مشکوک و خطرات مربوط به سلامتی خود نگران باشد. این نگرانی باعث ناراحتی و ناتوانی در برابر تحمل استرس‌های روزمره می‌شود.
انواع اختلالات اضطرابی که با نوروفیدبک تشخیص داده می شوند
نوروفیدبک یک روش تشخیص و درمانی است که برای اختلالات روانی استرسی استفاده می‌شود. این روش بر اساس بررسی واکنش‌های فیزیولوژیک بدن در برابر استرس پایه ریزی شده است. توانمندی نوروفیدبک در تشخیص اختلالات مختلف مانند اختلال پانیک و اختلال آگورافوبیا بسیار زیاد است.
اختلال پانیک یک ناهنجاری است که با حملات ناگهانی و شدید عصبی همراه است. درمان با نوروفیدبک می‌تواند به فرد کمک کند تا آگاهی بیشتری از نشانه‌های جسمی قبل از حمله پانیک پیدا کند و به طور مؤثرتری با آنها مقابله کند.
یکی از انواع اختلال اضطرابی، اختلال فوبیای اجتماعی است.
اختلال آگورافوبیا نیز یک نوع ناهنجاری عصبی است که مرتبط با ترس از مکان‌های عمومی و باز است. با استفاده از نوروفیدبک، فرد می‌تواند نشانه‌های فیزیولوژیک خود را هنگامی که در مکان‌های باز قرار دارد، کنترل کند.
اختلال پانیک
اختلال پانیک یک نوع نابسامانی روانی که با حملات ناگهانی و شدید سرآسیمگی همراه است. این حملات پانیک معمولاً در کمتر از 10 دقیقه شروع می‌شوند و شدت بالا و احساس ناتوانی و ترس شدید را به همراه دارند. فرد ممکن است علائمی مانند ضربان قلب سریع و نامنظم، تنگی نفس، درد یا فشار در قفسه سینه، عرق‌کردن و لرزش بدن، حالت سردی و گیجی، تهوع و علائم گوارشی و حتی تشنج‌های سطحی را در این اختلال تجربه کند.
آگورافوبیا
آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های عمومی و باز، زندگی روزمره فرد را با مشکل مواجه می‌کند. افراد مبتلا به آگورافوبیا احساس ترس و دلواپسی شدیدی در مکان‌هایی مانند میدان‌ها، پارک‌ها، تالارها یا هر مکانی که جمعیت بالایی دارد، تجربه می‌کنند.
آیا اضطراب را می‌توان درمان کرد؟
با توجه به وجود روشهای جدید درمان اضطراب، این پدیده قابل درمان است. این عکس العمل، یک واکنش طبیعی و فیزیولوژیک در برابر تهدید و استرس است؛ اما وقتی به میزانی بیش از حد و ناشی از موقعیت‌های روزمره مانند ترس از عمومیت، ترس از پرواز و غیره باشد، می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت الشعاع قرار دهد.
درمان اضطراب معمولاً شامل روشهای مانند مشاوره روانشناختی، تکنیک‌های مدیریت استرس، تکنیک‌های تنفس عمیق، تمرینات مثبت‌اندیشی و تغییرات در روال غذایی و ورزش است. همچنین، در صورت لزوم، ممکن است متخصصان برای کنترل علائم شدید آن به داروها روی آورند.
مشاوره برای درمان اضطراب و استرس
مشاوره یکی از راه‌های مؤثر برای درمان اضطراب و استرس است. مشاوره برای درمان اضطراب و استرس به فرد کمک می‌کند تا با تمرکز بر شناخت درست از احساسات، تفکرات و رفتارهای خود را بهبود بخشد. مشاوره معمولاً توسط متخصصان روانشناس یا مشاوران ارائه می‌شود.
در جلسات مشاوره، فرد با مشاور خود درباره موضوعات مرتبط با مشکل خود صحبت می‌کند و به کشف علل این مشکلات و یافتن راه‌حل‌های مؤثر برای مدیریت آنها می‌پردازد. مشاوره به فرد در یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس کمک می‌کند.
بهترین زمان برای مشاوره درمان اضطراب و استرس
بهترین زمان برای مشاوره درمان اضطراب و استرس وابسته به شرایط و نیازهای شخصی است. اگر تلاش‌های شخصی برای مقابله با این مشکل به نتیجه مطلوب نرسیده‌اند و نیاز به کمک دیگران دارید، مشاوره مثمر ثمر خواهد بود. اگر آشفتگی استرسی شما به سطحی رسیده است که مشکلات فیزیکی، روانی یا اجتماعی به وجود آورده است، مشاوره می‌تواند در برطرف کردن این اختلال کمک کننده باشد.
