نقشه مغزی یا الکتروانسفالی کمی (QEEG) یک ابزار پیشرفته ای است که با استفاده از آن می توان امواج مغزی را ثبت کرد. نقشه مغزی حدود ۳۰ سال پیش برای اندازه گیری و تشخیص کارکرد مغز معرفی شد. نقشه مغزی الگوی منحصر به فرد مغز شما و نقاط قوت و ضعف آن را نشان می دهد.

واحد پایه کارکردی مغز نورون یا سلول عصبی است. مغزانسان تقریبا دارای ۱۸۰ میلیارد سلول است. این سلول‌ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر و دیگر سلول‌ها در سراسر بدن، پیام‌های عصبی یا پیام های الکتروشیمیایی رد و بدل می‌کنند.سیگنال های الکتریکی با پیام عصبی تولید می شود. در هر لحظه میلیاردها سیگنال الکتریکی در سلول‌های عصبی ما در رفت و آمد هستند.

مجموع این سیگنال‌های عصبی سبب ابجاد میدان الکتریکی در مغز و اطراف آن می‌گردد.در واقع سلول‌های عصبی و قسمت‌های مختلف مغز از طریق سیگنال الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند، به زبان ساده فعالیت الکتریکی مغزهمان زبان مغز است. ما برای اینکه بدانیم مغز چه می گوید و چگونه کار میکند نیاز داریم تا زبان مغز را ترجمه کنیم. تا با استفاده از آن اطلاعات زیادی از فعالیت مغز و روان انسان استخراج کرد. روش‌های مختلفی برای ترجمه زبان مغز (فعالیت الکتریکی مغز) وجود دارند.

یک روش این است که فعالیت الکتریکی به فرکانس‌های مختلف تجزیه شود. بر اساس فرکانس و کارکردشان دسته بندی کنیم و به سیگنالهای دسته بندی شده که فرکانس بندی شده اند، امواج مغزی گفته می‌شود.

امواج مغزی

انواع امواج مختلف مغزی عبارتند از: دلتا، تتا، آلفا، بتا، گاما

توصیف میزان فرکانس امواج مغزی و خصوصیات کلی

موج دلتا (۱ تا ۴ هرتز) خواب عمیق ، بازسازی و یادگیری عالی، حل مسایل پیچیده و آهسته ترین موج مغزی است ممکن است در کودکان دچار بیش فعال و اختلالات یادگیری بالا باشد.

موج تتا (۸ تا ۴ هرتز ) برنامه ریزی مجدد ذهن، بینش،حالات عمیق، خیال پردازی ، با خلاقیت و تکانشی بودن در ارتباط است.تتای زیادی با حواس پرتی،عدم توجه،خیال پردازی و اضطراب مرتبط است.

موج آلفا (۸ تا ۱۲ هرتز)هوشیاری و آرامش، آمادگی، مدیتیشن، تعادل هیجانی ،احساس سرخوشی،  امواج آلفا در زمان و شکل مناسب ،کاهش اضطراب ،تقویت سیستم ایمنی ،تفکر مثبت ،یکپارچگی ذهن و بدن و افزایش ترشح سروتونین را باعث می شوند . وقتی که آرام هستید و چشمان خود را می بندید و یا هنگامی که مشغول فریح و لذت بردن از محیط اطراف خود هستید با غلبه موج آلفاهمراه است که پشت سر ایجاد می شود.

،موج (۱۲ تا ۱۵ هرتز) هوشیاری ذهنی و آرامش فیزیکی، ایجاد هماهنگی بین محیط و فرد ، کمک به خواب رفتن و تنظیم حرکات بدن می شود. این موج ریتم حسی حرکتی است. حالتی از جهت یابی درونی را منعکس میکند.

،موج بتا (۱۴ تا ۲۱ هرتز ) تفکر، تمرکز، نگه داشتن توجه، کنش های پیچیده ذهنی (مثل سخن گفتن ،بحث کردن و …) افزایش متابولسیم و سوخت و ساز در مغزبا افزایش موج بتا همراه است.

بتای بالا (۲۰ تا ۳۲) گوش به زنگی، اضطراب ، بتای بالا با تفکر بیش از حد، نشخوار ذهنی وفکری، وسواس همراه است

گاما(۳۸ هرتز به بالا )  پردازش شناختی، یادگیری وهماهنگ کننده و یکپارچه کننده اطلاعات از قسمت های مختلف بدن است .غلبه این موج با حافظه خوب ،سرعت انتقال زیاد اطلاعات ،پردازش سطوح بالای اطلاعات و یادگیری مسائل پیچیده همراه است.

کاربردهای نقشه مغزی

ارزیابی هایQEEG:

• تشخیص : تشخیص کج کاری های موضعی یا کلی مغز، بیماری های مغزی – عروقی ، آسیب های مغزی ،AD/HD، اختلالات یادگیری ،اضطراب ،افسردگی ،تومورهای مغزی ،صرع،اسکیزوفرنی ،دمانس و آلزایمر را با دقت ۸۰ تا ۹۰درصد .
• تشخیص افتراقی : زمانیکه تشخیص صرع یا تومورها مورد شک واقع شود،در مواردی که به وجود کج کاری مغز به علت سوء مصرف مواد شک داریم ،هنگامی که تغییر در علائم اختلالات هوشیاری (نارکولپسی ،کما،حواس پرتی) یا عملکرد سیستم عصبی (سردرد ،استفراغ و آفازی) دیده شده باشد.
• درمان و پیگیری :  پیگیری سندرم های ارگانیکی مغز،پیگیری نتایج شیمی درمانی و پررسی وضعیت بیمار پس از جراحی وتعیین داروهای مؤثر با اثربخش ترین دوز و کمترین عوارض منفی .در بسیاری از موارد QEEG راهکارهای درمانی نیز ارائه می دهد.
• سنجش :  سنجش توانمندی های هنری ،ورزشی و شناختی و ذهنی مانند بهره هوشی (IQ) ،تمرکز ،توجه،میزان هماهنگی ذهن و بدن و ….با ارزیابی عملکرد مغز
• در QEEG می توان با نرم افزارهای موجود خیلی از آرتیفکت ها را حذف کرد .
• QEEGهمراه با LORETA (فضای نرم افزاری تعریف شده خاص می باشد ) وضعیت مغز را در برش های مختلف تصویری نشان داده و در ۹۵% موارد با FMRI همخوانی دارد و نمای ۳ بعدی از ضایعات احتمالی موجود در ساختمان های عمقی مغز را به ما می دهد .
• QEEG قادر به تشخیص امواج صرعی و محل کانون صرعی را با دقت بسیار بالا نشان می دهد .
• باQEEG می توان ناحیه «برودمن» درگیر در اختلالات مغزی را مشخص کرد .

نقشه مغزی نشان می دهد که کدام قسمت های مغز کم کار یا پرکار هستند و کدام نواحی آن نمی توانند فعالیتی هماهنگ با سایر نواحی داشته باشند.

در اصل کم و زیاد بودن امواج مغزی را نشان می دهد. در ثبت QEEG یا نقشه مغزی فعالیت الکتریکی مغز را به صورت لحظه به لحظه ثبت می کنند. با مشاهده فعالیت غیر نرمال می توان به علایم قابل مشاهده در رفتار و احتمال وجود برخی اختلالات رسید. با داشتن علایم و نقشه مغزی در کنار هم، می فهمیدم که اختصاصا باید روی فعالیت کدام بخش از مغز کارکرد.

در آسیب هایی مانند تشنج، التهاب مغزی، سکته های مغزی، اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلالات یلدگیری، بیش فعالی، اختلال وسواس و آسیب های فیزیکی به مغز مثل ضربه های مغزی فعالیت امواج مغزتغییر پیئا می کند.آسیب های فیزیکی جریان های الکتریکی طبیعی بافت مغز را دچار اختلال می کند.

با استفاده از این ابزار پیشرفته بنام نقشه مغزی به یک تجزیه و تحلیل کامل و جامع از باندهای فرکانسی پرداخته می شود. نوارمغزی خام یا EEG بعد از ثبت داده ها برای ایجاد نقشه های توپوگرافی رنگی فعالیت الکتریکی قشر مغز استفاده می شود.

QEEG چه برتری نسبت به EEG دارد ؟

• داده هایی که از طریق الکترودها بدست می آید، زیاد هستند .QEEG، این داده ها را به راحتی تجزیه و تحلیل می کند و در قالب نقشه های رنگی مغز یا نمودارها و جداول خلاصه می کند. در حالی که در EEG این اتفاق نمی اوفتد و نوار مغزی ساده ارایه می شود.
  ●QEEG برخلاف EEG به ارزیابی عملکرد مغز می پردازد .
  ●QEEG ،با ایجاد نقشه های زنده و پویا ومختلف از مغز و مقایسه آنها با داده های پایه توسط نرم افزار نوروگاید ، از دقت تشخیصی بالایی نسبت به مصاحبه های بالینی برخوردار است. تحقیقات نشان داده است که توافق بین درمانگران در مورد اختلالاتی نظیر ADHD در حدود ۴۰% است در حالیکه دقت QEEG حدود ۹۰% است .
  ●توانایی تعیین نوع و دوز دارو :در بسیاری از بیماری های روان پزشکی ،چندین دارو با عملکردهای متفاوت وجود دارد .عموما روانپزشک با جایگزین کردن داروها در دوره های خاص ، به داروی موثر دست می یابد . QEEG می تواند از همان ابتدا داروی موثر را پیشنهاد دهد و روند درمان را تسریع بخشد.
• جهت رسیدن به تشخیص ناهنجاریهای مغز، اطلاعات به دست آمده از QEEG با پایگاه داده های نرمال افراد سالم همسن و هم جنس خودش مقایسه می شود.داده ها به صورت Z scores نمایش داده می شود.

آمادگی های لازم قبل از تست نقشه مغزی :

شستشوی سر با شامپو بدون نرم کننده و حداقل ۲ بار، در روز انجام تست ضروری است.موها کاملا تمیز باشد.

از روغن برای موها، ژل، حالت‌دهنده ها، نرم‌کننده یا اسپری برای موها نظیر تافت ، و نیز مواد آرایشی روی پیشانی اجتناب شود.

در روز تست از گوشواره یا زیورآلات استفاده نکنید و موها بسته و بافته نباشد.

از لنز استفاده نکنید زیرا ممکن است باعث ناراحتی شما شده وممکن است در. گرفتن یک تست خوب اخلال ایجاد کند.

از مصرف موادکافین دار و تحریک کننده، مانند قهوه، چای، سیگار، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و شکلات های کاکائو خو داری کنید.

از مصرف غذاها، گیاهان و یا چای گیاهی که روی خواب/آرمیدگی یا بیداری/گوش‌بزنگی تأثیر می‌گذارند در همان روز اجتناب کنید.از مصرف الکل دو روز قبل از تست دوری شود.

هرگونه سابقه و پرونده مربوط به تست‌های عصب‌شناختی و نتایج مصاحبه‌های روانشناختی قبلی را همراه داشته باشید.گزارش دهید که از چه داروهای تجویز شده ای استفاده می کنید.

شب قبل از انجام تست به اندازه کافی خوابیده باشید و روزانجام تست خسته و خواب آلود نباشید و کاملا سرحال باشید.در کلینیک حداقل ۱۰ دقیقه نشسته باشید. قبل از انجام تست گرسنگی نداشته باشید.

روند انجام تست

شما روی یک صندلی به راحتی می‌نشینید و کلاهی که دارای ۱۹ الکترود روی سر شما قرار داده می‌شود (نحوه قرارگیری الکترودها مطابق استانداردهای بین‌المللی ۱۰-۲۰ یا ۱۰-۵ است).ثبت سیگنال های مغزی در انسان کاملا بی ضرر و بی خطر و بدون هیچ درد است، برای هدایت الکتریکی در ثبت امواج از ژل مخصوص استفاده می‌شود. الکترودها امواج تولید شده در مغز شما را در وضعیت‌های چشم بسته و چشم بازمی گیرند(مدت زمان ۱۰ الی ۲۰ دقیقه ) و به کامپیوتر انتقال می دهند.

از داده های حاصل از نقشه مغزی برای تعیین دقیق نقطات وپروتکل های درمانی نوروفیدبک نیزاستفاده می شود. نکته بسیار مهم تعیین تقریبی طول جلسات نوروفیدبک نیز میسر می شود.بعد از انجام نوروفیدبک پیگیری روند درمان و تعداد جلسات باقی مانده و بعد از اتمام جلسات نیز کاربردی موثر دارد.

 منبع مطالب:دکتر جان ام. دموس  

مرکز مشاوره نوین با هدف گسترش دانش روان درمانی و رفع اختلالات گسترده تاسیس شده و تاکنون به فعالیت خود ادامه داده است.همکاران در فضایی آرام و دلنشین و با رعایت نکات بهداشتی در تلاش هستند تا همواره با بهترین امکانات به بیماران خود خدمت رسانی کنند.

در مرکز روانشناسی نوین پس از تشخیص دقیق، تیم رواندرمانی اعم از متخصص اعصاب و روان و توانبخشی و مشاوران وارد عمل شده و با رویکردی چندجانبه با بالاترین سطح درمانی مشکل مراجع حل می شود.