تعاریف گوناگونی از مهارت های زندگی ارائه شده است. سازمان بهداشت جهانی، مهارت های زندگی را چنین تعریف می‌کند: مهارت های زندگی مجموعه‌ای از توانمندیهایست که یادگیری آنها به سازگاری و رفتارهای مثبت و مفید و سازنده منجر می شود و فرد با یادگیری آن می تواند به طور مؤثر با چالشهای زندگی روزمره خود مقابله کند.فرد می تواند ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮلیت ﻫﺎ و ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را بدون لطمه زدن به خود و دیگران بپﺬﯾﺮد و با خواست ها و انتظارات و مشکلات روزانه به شکل موثری رو به رو شود. با توجه به گسترش چشمگیر مشکلات و بیماریهای رفتاری مانند وابستگی به مواد روانگردان (اعتیاد)، ابتلا به بیماریهایی مانند ایدز، هپاتیت B و C و بیماریهای مقاربتی آموزش مهارت های زندگی به ویژه مهارتهای مرتبط با اختلالات مذکور (مانند آموزش ابراز وجود و نه گفتن) بسیار لازم و ضروری است.
جایگاه آموزش مهارت های زندگی در پیشگیری از اعتیاد
بررسیهای گوناگون و مطالعات علمی در سراسر جهان نشان داده اند، کمبود مهارتهای مقابله‌ای در گرایش به مصرف مواد اعتیاد نقش دارد.در واقع بسیاری از افراد به ویژه نوجوانان پس از قرار گرفتن در موقعیت‌های دشوار (شکست و ناکامی تحصیلی، شغلی، کمبود محبت، احترام و امنیت در خانواده …) به دلیل آشنا نبودن با مهارتهای مقابله با فشار روانی و هیجانات منفی و مهارتهای مربوط به ارتباط و روابط بین فردی و حل مسئله اشتباهاً برای تسکین هیجانات منفی خود به مصرف مواد اعتیادآور روی می‌آورند. بنابراین آموزش مهارت های زندگی به ویژه در نوجوانی و اوایل جوانی می‌تواند نقشی تعیین کننده در کاهش گرایش این افراد به مصرف مواد ایفا نماید.
ده مهارت زندگی که سازمان بهداشت جهانی مشخص نموده است عبارتند از:
مهارت خودآگاهی
خودآگاهی یعنی شناخت نقاط ضعف و قوت، افکار و احساسات هر فرد توسط خودش و با کمک دیگران می‌باشد.
مهارت همدلی
توانایی درک احساسات و عواطف دیگران و ارائه واکنش‌های مناسب در برابر آنها همدلی نامیده می‌شود. ابراز همدلی در بهبود روابط خانوادگی و شغلی تأثیر بسزایی دارد و کمبود یا فقدان آن یکی از مهمترین علل بروز اختلافات خانوادگی و بین فردی است. به‌منظور درک دقیق احساسات دیگران توجه به گفتار، رفتار، زبان بدن و حالات چهره به‌صورت همزمان ضرورت دارد. ریشه و منشاء رفتارهای همدلانه را باید در دوران کودکی و شیوه تربیتی والدین جستجو کرد.
مهارت روابط بین فردی و مهارت ارتباط موثر
انسان موجودی اجتماعی است و سلامتی، موفقیت و رضایت از زندگی تا حدود زیادی به کیفیت روابط بین فردی و مهارتهای ارتباطی بستگی دارد. ارتباط بین فردی را می‌توان به دو بخش ارسال پیام (گفتن) و دریافت پیام (شنیدن) تقسیم نمود.
مهارت مقابله با استرس و مهارت مدیریت هیجان
فشار روانی یکی از مهمترین علل بروز اختلالات جسمی و روانی است، بررسیهای گوناگون نشان دهنده این حقیقت است که ۷۰ تا ۹۰ درصد بیماریها با فشار روانی ارتباط دارند. فهرست بیماریهای ناشی از فشار روانی، سرطان، بیماری قلبی، آسم، میگرن و … را در برمی‌گیرد.
همچنین فشار روانی می‌تواند در بروز اختلالاتی چون افسردگی، اضطراب، اختلال سوء مصرف مواد مؤثر باشد.
باتوجه به نقش مؤثر فشار روانی در بروز اختلال سوء مصرف مواد و همچنین عود اعتیاد شناخت شیوه‌های مقاله با آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. عوامل ایجاد کننده فشار روانی را می‌توان به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم کرد. مهمترین فشارزاهای بیرونی عبارت‌اند از مشکلات زندگی (مشکلات اقتصادی، ناامنی شغلی، کار طاقت‌فرسا و…) و دگرگونیهای زندگی (مرگ همسر، فرزند یا والدین، ازدواج، طلاق و مهاجرت)
| رویداد های زندگی | بزرگسالان | نوجوانان | سالمندان |
| مرگ همسر | ۱۰۰ | ۶۹ | ۷۳ |
| طلاق | ۷۳ | ۶۰ | ۷۲ |
| زندگی جدا از همسر | ۶۵ | ۵۵ | ۶۳ |
| بازداشت در زندان | ۶۳ | ۵۰ | ۷۳ |
| مرگ یکی از اعضای خانواده | ۶۳ | ۵۴ | ۶۰ |
| زخمی شدن یا بیماری | ۵۳ | ۵۰ | ۶۵ |
| ازدواج | ۵۰ | ۵۰ | ۵۰ |
| اخراج از کار | ۴۷ | ۵۰ | ۶۲ |
| آشتی با همسر | ۴۵ | ۴۷ | ۳۵ |
| بازنشستگی | ۴۵ | ۴۶ | ۳۳ |
(مقیاس درجه‌بندی سازگاری مجدد اجتماعی «هلمز») که به واحد های دگرگونی ها نمره داده است.
مهارت حل مساله
ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﮏ ﻧﮕﺮش ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ.اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪای ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺧﻮد از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻞﻫﺎی ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ و ﺳﺮﯾﻊ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد. ﻓﺮد ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎرهﻣﺸـﮑﻞ ﺧـﻮد ﻓﮑـﺮ ﮐﻨـﺪ و، اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮدﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﮔﺎم اﺳﺖ.در اوﻟﯿﻦ ﮔﺎم این است درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ او ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﭘﺲ از آن ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮردﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ و درﯾﺎﺑﺪ ﮐـﻪ ﭼـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد آن ﺷﺪه اﻧﺪ، ﻣﺸﮑﻞ از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺷﺮوع ﺷﺪه و دﻟﯿﻞ آن ﭼﻪ ﺑﻮده.در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻣﺴﺌﻠﻪ: اﻟﻒ(ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد .اﮔﺮ وﻗﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ.در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد، ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ واﺿﺢ و دﻗﯿﻖ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﻢ و ﺗﻌﻬﺪات ﺧـﻮد را ﻗـﻮت ﺑﺨﺸـﯿﻢ.
؛راﺣـﺖ ﺗـﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﻮاﺑﻘﯽ ﺑﺮای ﻣﺮاﺟﻌﺎت ﺑﻌﺪی داﺷﺘﻪ باشیم
مهارت تصمیم گیری
. در زندگی هر کسی موقعیت های فراوانی پیش می آید که نیازمند تصمیم گیری منطقی و انتخابی عاقلانه است بعنوان مثال تصمیم گیری در زمینه انتخاب یک رشته تحصیلی، تصمیم گیری در زمینه انتخاب شغل، همسر، محل سکونت، فعالیتهای اقتصادی… هریک می تواند در آینده فرد و میزان موفقیت و رضایتش از زندگی تأثیرگذار باشد
مهارت تفکر خلاق
ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼق ﻣﻬﺎرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ازﻣﻬﺎرت ﻫـﺎی ﺣـﻞ ﻣﺴـﺌﻠﻪ و ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﮔﯿـﺮی تشکیل می شود که فرد با اﻓﮑﺎر نوف قدرت کشف و انتخاب راه حل های جدید را پیدا می کند.
وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی اﻓﺮاد دارای ﺗﻔﮑﺮ خلاق
ﻓرد فکر خودش را به سوی ایدههای نوهدایت می کند.
توجه همه جانبه به یک موضوع
بیشتر از دیگران فکر بکر به فکرشون میرسد
به راه ﺣﻞ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﺑﺎﺷﯾﺪ دﯾﮕﺮان اﻫﻤﯿﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ
ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼق را در ﺧﻮد پرورش دهیم؟
گسترش اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺠﺎرب ﺧﻮد را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ های ﻣﺨﺘﻠﻒ
از فنونی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرش ﻓﮑﺮی ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﺎﯾﯿم. ﺣﻤﻠـﻪ ذﻫﻨـﯽ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎرش ﻓﮑﺮی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ . در ﻧﻮﺷﺘﻦ داﺳﺘﺎن ﯾﺎ ﮐﺸﯿﺪن ﻧﻘﺎﺷﯽ و…ﺑﻪ ﺟﺎی اﺳﺘﻔﺎد از ﻧﻤﻮنه های مدل از ﻃﺮح ﻫﺎی ﺧﻼق ذﻫﻦ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ .
مهارت تفکر نقادانه
ﯾک کارفکری ﻓﻌﺎل ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨص اﻓﮑﺎر وﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان و ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی ﺧﺎص را بررسی ﻣﯽ کند و ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ، ﺑـﻪ درک و ﻓﻬﻢ روﺷﻦ ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮی دﺳﺖ پیدا می کند.
اﺻﻮل ﺗﻔﮑﺮ ﻧﻘﺎداﻧه
ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی و ﭘﺮﺳﯿﺪن ﺳﺆاﻻت ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن دﻗﯿﻖ ﺗر ﻣﻄﻠـﺐ ﯾـﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ای که مطرح شده
ارزﯾﺎبی: ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊ آوری ﺷﺪه درﺑـﺎره ﻣﻄﻠـﺐ ﯾـﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه و ارزش ﮔﺬاری آن ﻫﺎ.
ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿری: درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﺎ راه حل ﺑـﺮای ﻣﻄﻠـﺐ ﯾـﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه
فواید و کاربردهای مهارت های زندگی
ﻓﻮاﯾﺪ و ﮐﺎرﺑرد ﻫﺎی ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی زندگی به شرح زیر است:
نحوه کنار امدن با انتظارات متفاوت خود، خانواده،فرزندان، دوست، همسر،همکاران، فامیل
برقراری رابطه لذت بخش با امکانات،تنکنولوژی ،محیط زندگی
دفع فشارهای روانی از طرف محیط
تقویت مدیریت خانواده و تربیت فرزندان
تقویت اعتماد به نفس
تقویت مهارت های ارتباطی
تامین سلامت جسمی و بهداشت روانی
تامین آرامش ولذت زندگی
خود شکوفایی بالندگی خوشبختی و شاد کامی
ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: (ﯾﺎدﮔﯿﺮی داﻧﺶ ۱
(ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮕﺮش
(ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺗﻤﺎﯾﻼت رﻓﺘﺎری در زﻣﯿﻨﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ
(رﺷﺪ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎی ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧﯽ
(ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرت و رﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﺎ ۵ (رﺷﺪ و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ
(ﺗﻐﯿﯿﺮ در رﻓﺘﺎرﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و رﻓﺘﺎر ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ، ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ودارو وکاهش استرس و فرسودگی مربیان به علت فرسودگی روانی ،کاهش تمایلات خود کشی
(اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮﺑﯿﺎن ﮐﺴﺐ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی رواﻧﯽ-اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای اﯾﺠﺎد و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻣﻔﯿﺪﻧﺪ .ﻓﺮاﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮد را دارای آﮔﺎﻫﯽ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و ارﺗﻘﺎء ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ.
